Qishloq xo‘jaligi mavsumi yog‘ingarchilik va hatto havo haroratining keskin sovishi sharoitida boshlandi. Bu masala bugunning eng dolzarb mavzularidan biri bo‘lib qolmoqda. Paxta yetishtirish haqidagi ushbu va boshqa savollarga doir tavsiyalarini qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor O‘zR Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti laboratoriya mudiri Begali Niyazaliyev taqdim etadi:
Mart oyining birinchi o‘n besh kunligida kuzatilgan surunkali yog‘ingarchiliklar chigit ekiladigan maydonlarda erta bahorgi agrotexnik tadbirlar (yer tekislash, boronalash, mola bosish va pushta olish) va chigit ekish ishlarini erta muddatlarda amalga oshirishni bir muncha kechiktirmoqda. Respublikamiz hududlarida chigit ekishga hali kirishilmaganligi sababli kirib kelgan sovuq havo oqimining salbiy taʼsiri kuzatilmaydi. Xususan, kuzda shudgor qilib qo‘yilgan maydonlarda tuproqda tirik holda qishlab, ayni damlarda uyg‘ongan zararli hasharotlar g‘umbaklari sovuq taʼsirida nobud bo‘lib, o‘suv davrida g‘o‘zaga zararini kamaytiradi. Shundan kelib chiqib, paxta-to‘qimachilik klasterlari va fermer xo‘jaliklari ushbu ketma-ket yog‘ingarchilik va sovuqli kunlar o‘tishi bilan darhol, chigit ekish ishlarini boshlab yuborishlari va mavsumni qisqa muddatlarda 10-12 kunda sifatli yakunlash choralarini ko‘rish tavsiya etiladi.
Buning uchun mavsumda qatnashadigan qishloq xo‘jaligi texnikalari va agregatlarini ishchi holatga keltirish, mineral, yoqilg‘i-moylash materiallari (YOMM) zahirasini yaratish, mahalliy o‘g‘itlarni to‘plash, saqlash, kompostlar tayyorlash, urug‘lik chigitni maxsus maydonlarga chiqarish va chigit ivitadigan handaklarni tayyorlash ishlariga alohida eʼtibor qaratishlari lozim.
Erta bahorda va ekishdan oldin tuproqqa ishlov berish
Fosforli va kaliyli o‘g‘itlar kuzgi shudgor oldidan solinmagan bo‘lsa, erta bahorda baronalash oldidan, fosforli o‘g‘itlarning yillik 60-70% meʼyorini, kaliyli o‘g‘itlarning 50% i yerni ekish oldidan ishlashda, chizel kultivatorlar (CHKU-4) yoki boshqa turdagi o‘g‘it soladigan mexanizmlar yordamida tuproqqa kamida 15-17 sm chuqurlikka solinadi. Tuproqdagi namlikni saqlashda erta bahorda o‘tkaziladigan boronalash ekish oldidan tuproqni mayin, donador, zichligini meʼyorida bo‘lishiga olib keladi va tabiiy namlikni yaxshi saqlash xususiyatini oshiradi. Natijada chigit bir xil chuqurlik va namga ekiladi, nihollar tekis unib chiqadi, g‘o‘za barvaqt o‘sib, rivojlanadi, hosildorlik oshadi. Chigit ekish oldidan ishlov tadbirlari tuproqning holatiga qarab amalga oshiriladi. Boronalangan maydonlar yuzasi tekis bo‘lsa, ekish oldidan molalash yetarli bo‘ladi.
O‘rta va kuchli darajada begona o‘tlar bosgan maydonlarda yassi kesuvchi ishchi organlar o‘rnatilgan holda chizelga tirkalgan boronalar yordamida ko‘p yillik begona o‘tlar ildizlari tozalab chiqariladi. Yuzada qolgan ildizlar esa qo‘lda terilib, yoqib yuboriladi. So‘ng notekisliklarni bartaraf etish uchun mola bostiriladi.
Mexanik tarkibi og‘ir tuproqlar chizel yordamida 15-17 sm gacha chuqurlikda ishlov beriladi. Bunda chizel orqasiga borona tirkalgan bo‘lishi lozim. Mexanik tarkibi yengil va o‘rtacha bo‘lgan o‘tloqi tuproqlar faqat boronaladi va mola qilinadi.
Pushta olingan maydonlarda tuproqda namlik yaxshi saqlanadi hamda kesak bo‘lib qolishning oldi olinadi. Pushta haydov qatlamida tuproq zichligini uzoq muddat maqbul holatda saqlanib turishini taʼminlaydi. Bu texnologiyada tuproqning ustki qismida harorat tekis dalaga nisbatan 1-3 darajaga yuqori bo‘ladi. Chigit esa barvaqt unib chiqadi, paxta hosildorligi 4-6 s/ga oshishi taʼminlanadi.
Suv tanqis bo‘ladigan yoz mavsumida sug‘orish ishlari
G‘o‘zani sug‘orish texnologiyasining samaradorligini oshirish uchun egat oralatib sug‘orishni qo‘llash maqsadida egatlarga ikki xil ishlov berish tavsiya etiladi. Bunda har sug‘orishdan keyin haydov traktori ikkita ishni bir vaqtda bajaradi, yaʼni suv yurgan qatorni yumshatib, suv yurmagan qatorga egat olib keyingi suvga tayyorlab ketadi. G‘o‘zani egat orqali navbatlab bir xil meʼyorda sug‘organda mavsumiy suv miqdori oddiy usulga nisbatan 15-16% tejalib, hosildorlik esa 3-5 s/ga gacha oshganligi isbotlangan.
Suv tejovchi texnologiyalardan keng foydalanish suv sarfini 20-25% gacha kamaytirishga imkoniyat yaratadi. Bunda ko‘chma egiluvchan quvurlar yordamida sug‘orish texnologiyasidan foydalanish tavsiya etiladi. Dastlabki suv tez oqiziladi, so‘ng egat etagiga yetib borgach suv kamaytiriladi. Egiluvchan quvurlar yordamida sug‘orish amalga oshirilgan bo‘lsa, bu maydonda kamida 20 foiz suv iqtisod qilinadi.
Tomchilatib sug‘orishda g‘o‘zaning o‘suv davrida mineral o‘g‘itlar suvda erigan holda uzluksiz yetkazib beriladi, tuproqning ildiz tizimi tarqalgan qatlamda optimal suv va ozuqa rejimi hosil bo‘lishi imkoniyati yaratiladi va paxta hosildorligi oshadi. G‘o‘za maydonlarida tomchilatib sug‘orish qo‘llanilganda, egatlab sug‘orishga nisbatan tez-tez va kam meʼyorlarda sug‘orish tavsiya etiladi.
Chigitning turli kasalliklarga bardoshli bo‘lishini oshirish
Chigit bir tekis unib chiqishi uchun 80-100 C samarali harorat yig‘indisi talab qilinadi. Chigitni maqbul muddatda ekish, tuproqning tabiiy namligidan oqilona foydalanish tufayli keyinchalik g‘o‘zaning suvsizlikka bardoshliligini oshirish va ertaki hosil olish mumkin. Fermerlar ekish mavsumini qisqa muddatlarda sifatli o‘tkazish uchun chigit ekadigan texnika va agregatlarga, mexanizator va seyalkachilarga, urug‘lik chigitni namlash va yetkazib beruvchilarga va barcha tashkiliy ishlarga jiddiy eʼtibor berishlari kerak. Tukli chigitlarni namlash bilan birgalikda ekish oldidan yoki urug‘lik chigitlarni tayyorlash davrida Uzgumi (0,7-0,8 l/t), Bioduks (2-3 ml/t), Fitovak (300-400 ml/t) stimulyatorlari bilan ishlov berilsa, quruq ob-havo va tuproq sharoitlarida ham chigitning unuvchanligini oshiradi, ildiz tizimini baquvvat rivojlantiradi va tuproqning tabiiy namligidan unumliroq foydalanishi hisobiga uning o‘sish va rivojlanishi tezlashadi. To‘g‘ri va ilmiy tavsiyalar asosida namlangan chigitning saqlanish muddati 18 soatdan oshmasligi darkor. Namlangan va talab darajasida dimlangan urug‘lik chigitlar qoplarga solinadi va dalalarga olib boriladi.
O‘zR Qishloq xo‘jaligi vazirligining Multimedia markazi tomonidan Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti ishtirokida tayyorlandi.
Сельскохозяйственный сезон стартовал с обильными осадками и даже заморозками. На сегодня это одна из актуальных тем. Свои рекомендации по данному и другим вопросам, связанным с хлопком, представит Бегали Ниязалиев, доктор сельскохозяйственных наук, профессор, заведующий лабораторией Научно-исследовательского института селекции, семеноводства и агротехнологии выращивания хлопка при Министерстве сельского хозяйства РУ:
Затяжные дожди в первой половине марта задерживают проведение ранневесенних агротехнических мероприятий (выравнивание, боронование, боронование молой, формирование грядок) и ранний посев семян хлопчатника на посевных площадях. В то же время, на распаханных осенью участках личинки вредных насекомых, которые находятся в почве в состоянии спячки в зимний период и пробуждаются в теплое время, погибают под действием холода, что снижает ущерб хлопчатнику в период вегетации. Исходя из этого, хлопково-текстильным кластерам и фермерским хозяйствам рекомендуется начинать посев семян хлопчатника сразу после этих продолжительных дождливых и холодных дней, а также принять меры для качественного проведения и завершения сезона в короткие сроки – за 10–12 дней.
Для этого особое внимание нужно уделить вводу в эксплуатацию сезонной сельскохозяйственной техники и агрегатов, созданию запасов минеральных удобрений, горюче-смазочных материалов (ГСМ), а также размещению семян хлопчатника на специальных площадях и подготовке траншей для вымачивания семян.
Обработка почвы ранней весной и перед посадкой
Если фосфорные и калийные удобрения не были внесены перед осенней вспашкой, то ранней весной до боронирования перед посевом вносят 60–70% фосфорных и 50% калийных удобрений от годовой нормы чизельными культиваторами (CHKU-4) или другими, вносящими удобрения механизмами на глубину не менее 15–17 см. Ранневесеннее боронование делает почву мягкой, зернистой, средней плотности и повышает ее способность удерживать естественную влагу. В результате семена высеваются на одинаковую глубину и оптимальной влажности, всходы растут равномерно, хлопчатник созревает рано, развивается хорошо, повышается урожайность. Предпосевные агротехнические мероприятия проводят в зависимости от состояния почвы. Достаточно провести только боронирование молой, если поверхность земли после боронирования получилась равномерной.
На участках с сильно или умерено заросшими сорняками корни многолетних сорняков удаляют с помощью борон с плоскими режущими инструментами, прикрепленными к чизелям. Оставшиеся корни собирают вручную и сжигают. Затем производится боронирование молой, чтобы убрать неровности.
Тяжелые почвы с механическим составом обрабатывают чизелем на глубину 15–17 см. При этом к задней части чизеля нужно прикрепить борону. Нуждающиеся в прополке почвы с легким и средним механическим составом только боронируют и боронируют молой.
На участках с грядками хорошо сохраняется влага, а также предотвращается формирование сухих кусков глины. Кроме того, грядки обеспечивают сохранение плотности пахотного слоя почвы на оптимальном уровне в течение длительного времени. При этой технологии температура в верхней части почвы остается на 1–3 градуса выше, чем в ровном поле. Семена хлопчатника прорастают рано и урожайность хлопчатника увеличивается на 4–6 ц/га.
Полив летом при дефиците воды
Для повышения эффективности технологии полива хлопчатника рекомендуется использовать два вида обработки почвы с применением междурядного полива. После каждого полива трактор одновременно разрыхляет орошенный ряд и режет борозды во втором, подготавливая тем самым его к орошению. Доказано, что поочередный равномерный полив борозд хлопчатника позволяет сэкономить 15–16% сезонной воды по сравнению с традиционным способом и повысить урожайность на 3-5 ц/га.
Широкое применение водосберегающих технологий позволяет сократить расход воды на 20–25%. Рекомендуется использовать технологию полива с использованием гибких труб, которая экономит не менее 20% воды. При этом поток воды сливается сначала быстро, затем, по достижению подножия борозды, уменьшается.
Капельное орошение обеспечивает непрерывную подачу растворенных в воде минеральных удобрений в период вегетации хлопчатника, создавая оптимальный водно-питательный режим в слое почвы, где располагается корневая система, тем самым повышая урожайность хлопчатника. При использовании капельного орошения на хлопковых полях рекомендуется поливать чаще и меньшим количеством воды, чем при орошении через борозды.
Повышение устойчивости семян хлопчатника к различным заболеваниям
Для равномерного прорастания семян хлопчатника необходима оптимальная температура 80–100 °С. Своевременный посев семян, рациональное использование естественной влажности почвы может повысить засухоустойчивость хлопчатника и получить ранний урожай. Для качественного проведения работ по посеву хлопчатника в кратчайшие сроки, фермерам необходимо уделять должное внимание посевным технике и оборудованию, механизаторам и сеяльщикам, занимающимся увлажнением семян работникам и поставщикам, а также всей организационной работе. Обработка стимуляторами Узгуми (0,7–0,8 л/т), Биодукс (2–3 мл/т), Фитовак (300–400 мл/т) перед посевом, в сочетании с увлажнением опушенных семян, приводит к тому, что даже в засушливых погодно-почвенных условиях повышается всхожесть семян, бурно развивается корневая система, ускоряется ее рост и развитие за счет более эффективного использования естественной почвенной влаги. Срок хранения вымоченных правильно и согласно научным рекомендациям семян не должен превышать 18 часов. Вымоченные и доведенные до готовности семена хлопчатника упаковывают в мешки и вывозят на поля.
Подготовлено Мультимедиа центром Министерства сельского хозяйства РУ при участии Научно-исследовательского института селекции, семеноводства и агротехнологии выращивания хлопка.
Spelling error report
The following text will be sent to our editors: