O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot institutining “G‘o‘za biotexnologiyasi” laboratoriyasi tajriba maydonida olimlar tomonidan molekulyar genetika, fiziologiya, biokimyo va seleksiyaning zamonaviy uslublarini qo‘llagan holda yuqori tola sifatiga ega navlarni yaratish ustida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.
Maʼlumki, tabiatda oppoq paxtadan tashqari yana turli rangdagi g‘o‘za ekinlari ham mavjud. Laboratoriya xodimlari aynan ushbu g‘o‘za navlari ustida tadqiqotlar olib borib, tolasi och qo‘ng‘ir, to‘q qo‘ng‘ir, qizg‘ish, sarg‘ish, och yashil, to‘q yashil va boshqa rangdagi g‘o‘za namunalarining qimmatli xo‘jalik belgilari sifatini oshirishmoqda. Kelgusida yana boshqa ranglarga ega g‘o‘zalar ustida ishlashni maqsad qilib qo‘yishgan. Sababi respublikada ushbu yo‘nalishni rivojlantirish nafaqat qishloq xo‘jaligi iqtisodiy samaradorligini, balki eksport salohiyatini ham oshirishga xizmat qiladi.
Tabiiy yoki turli rangdagi g‘o‘za nimaga kerak?
20-asrning 50-60-yillarida tabiiy rangli (turli ranglardagi) tolali g‘o‘za navlarini madaniylashtirish ustida keng tadqiqotlar olib borildi. Lekin kimyo sanoati rivojlanishi natijasida turli yuqori sifatli bo‘yoqlar yaratilib, bu turdagi paxtalarga bo‘lgan talab yo‘qoldi.
So‘nggi yillarda dunyoda isteʼmolchilar talablarining o‘zgarishi sababli ekologik toza va organik to‘qimachilik ishlab chiqarish tendensiyasi kuzatilmoqda. To‘qimachilik sanoatida paxta tolalariga kimyoviy ishlov berish katta miqdorda suv, energiya, kimyoviy va boshqa tegishli resurslardan foydalanishni talab qiladi. Matolarni bo‘yash jarayonlari turli kanserogen kimyoviy bo‘yoqlar va yordamchi mahsulotlardan foydalanish tufayli atrof-muhitning ifloslanishiga olib keladi. Bugungi kunda matolarni bo‘yash jarayonida hosil bo‘ladigan turli kimyoviy chiqindilarni va buning oqibatida yuzaga keladigan ekologik xavfni kamaytirish bo‘yicha muhim harakatlar amalga oshirilmoqda. Ushbu istiqbolli yondashuvlardan biri, bu tabiiy rangli paxta tolasidan foydalanish va uni ishlab chiqarishni rivojlantirishdir. Butun dunyo ekologik sof organik to‘qimachilik mahsulotlari tomon harakatlanar ekan, tabiiy rangdagi paxta tolasi to‘qimachilik sanoatida navbatdagi innovatsion yutuqqa aylanmoqda.
Tabiiy rangli paxta tolasiga ega g‘o‘za navlarining tola sifati birmuncha past bo‘lsa-da, ularning biotik va abiotik stresslarga, xususan, zararkunanda hasharotlarga, turli kasalliklarga, sho‘rga va qurg‘oqchilikka chidamlilik xususiyatlari yuqori ekanligi o‘rganilgan. Shu boisdan, ularni yetishtirishda atrof-muhitga zarar yetkazadigan pestitsidlar va insektitsidlarga kamroq ehtiyoj seziladi. Bu esa o‘z navbatida organik paxta yetishtirish imkoniyatini oshiradi. Tabiiy rangdagi paxta tolasi sifatining past ekanligi bois, asosiy tola sifati ko‘rsatkichlari, xususan tola uzunligi, pishiqligi va mikroneyrini yaxshilash hamda hosildorligini oshirish bo‘yicha seleksionerlar tomonidan ko‘plab tadqiqotlar amalga oshirilmoqda.
На испытательном поле лаборатории «Биотехнология хлопка» НИИ селекции, семеноводства и агротехнологии выращивания хлопка при Министерстве сельского хозяйства Республики Узбекистан, с применением современных методов молекулярной генетики, физиологии, биохимии и селекции, учёные ведут научные исследования по созданию сортов с высоким качеством волокна.
Известно, что в природе, кроме белого хлопчатника, встречаются хлопчатники разных цветов. Сотрудники лаборатории исследуют эти сорта хлопка и обогащают хозяйственные качества видов хлопчатника с светло-коричневым, темно-коричневым, красноватым, желтым, светло-зеленым, темно зеленым, а в дальнейшем планируют работать и с другими цветами. Развитие этого направления позволит повысить экономическую эффективность сельского хозяйства, и увеличить экспортный потенциал хлопка.
Зачем нужен натуральный разноцветный хлопок?
В 50-х и 60-х годах ХХ века были проведены обширные исследования по выращиванию естественно окрашенных (разноцветных) культурных сортов хлопка. Однако с развитием химической промышленности были созданы разнообразные высококачественные красители, и спрос на этот вид хлопка исчез.
В последние годы в связи с изменением потребительского спроса во всем мире наблюдается тенденция к производству экологически чистого и органического текстиля. При химической переработке хлопкового волокна в текстильной промышленности требуется большое количество воды, энергии, химикатов и других ресурсов. Процесс окрашивания тканей загрязняет окружающую среду из-за использования канцерогенных химических красителей и побочных продуктов. На сегодняшний день предпринимаются действия по сокращению различных химических отходов, образующихся в процессе окрашивания тканей, и связанных с этим экологических угроз. Одним из таких перспективных направлений стало использование натурального цветного хлопкового волокна и развитие его производства. По мере того, как мир стремиться к экологически чистой органической текстильной продукции, натуральное цветное хлопковое волокно становится еще одним инновационным достижением в текстильной промышленности.
Несмотря на то, что сорта хлопка с естественно окрашенным хлопковым волокном имеют более низкое качество волокна, было установлено, что они более устойчивы к биотическим и абиотическим стрессам, особенно к вредителям, различным болезням, засолению и засухе. Поэтому потребность в экологически чистых пестицидах и инсектицидах при возделывании значительно меньше. Это, в свою очередь, и повышает возможность выращивания органического хлопка. Из-за низкого качества натурально окрашенного хлопкового волокна селекционеры проводят исследования для улучшения ключевых показателей качества волокна, особенно его длины, прочности и микронейра волокна, а также повышения его плодородности.
Spelling error report
The following text will be sent to our editors: