SHAFTOLINI QAYTA ISHLASH: MEVASINI QURITISH, DANAGINI SAQLASH VA MOYINI TAYYORLASH

Shaftoli mevasini nafaqat yangiligida isteʼmol qilsa bo‘ladi, balki qayta ishlashga yo‘naltirib, undan sharbat tayyorlash, quritish, danagidan moy olish mumkin. Birgina 2021-yili respublikaning 21,4 ming gektar shaftoli bog‘zorlaridan 193,3 ming tonna mahsulot yetishtirildi. Shundan 24,3 ming tonna shaftoli qayta ishlash korxonalariga yo‘naltiridi.

Qayta ishlash jarayoni

Sifatli mahsulotlar olish uchun shaftoli mevalari daraxtidan pishib yetilishiga qarab qo‘lda ikki, uch marta teriladi. Shaftoli danagini yig‘ish va tayyorlash, ularni qayta ishlash, ayniqsa, mevasini quritish korxonalarda ko‘proq amalga oshiriladi.

Shaftoli mevalarini quritishda sifatli mahsulot tayyorlash uchun meva po‘sti olinadi. Buning uchun saralangan va maxsus savatga terilgan mevalar 0,5% li soda eritmasi qo‘shilgan qozonda qaynab turgan suvga 20-25 soniyaga solinadi. So‘ngra savatdagi mevalar sovuq suvda sovutiladi, po‘stidan tozalanadi va meva o‘rtasidagi chuqurchadan pichoq orqali qirqib, ikki palakka ajratiladi hamda danagi olinadi, pallalar patnislarga teriladi.

Baʼzi shaftoli navlarining danagi etiga yopishgan bo‘ladi, bulardagi danak maxsus uchi qayrilgan pichoq orqali ajratiladi. Shaftoli mevalaridan ajratib olingan danaklar ochiq havoda quritiladi va qog‘ozli qoplarga 12-15 kg. dan joylab, tovar etiketkalarini yopishtirib saqlash xonalarida stellajlarda saqlanadi. Vaqt-vaqti bilan ularning ko‘rinishi va sifatini O‘zDst 21833-76 talablariga ko‘ra tekshirib turish lozim. Ushbu danaklardan navdor urug‘ hamda moy olinadi.

Shaftoli moyini tayyorlash

Shaftoli danagidan yog‘ olish uchun mag‘zi ajratib olinadi. Mag‘zining po‘sti silliq, och qo‘ng‘ir rangda bo‘lib, o‘rtacha uzunligi 2-2,2 sm, eni 1,3-1,6 sm. Issiq suv bilan namlanganda po‘sti biroz bo‘kib, oson ko‘chadi. Urug‘i ikki palladan iborat hidsiz bo‘lib, namlanib hovonchada ezilganda sianid kislota hidi keladi. Singan urug‘lari saqlash davrida havo taʼsirida oksidlanib, rangi biroz o‘zgaradi. Moy olish uchun urug‘ maxsus aylanuvchi barabanlarda qovuriladi va mashinada po‘stidan ajratiladi. So‘ng tegirmonda maydalab, sovuq presslash usuli bilan moyi olinadi. Shaftoli urug‘ining tarkibida 54-58% moy, 0,4-0,8% efir moyi, amigdamin glikozidi, emulsin fermenti va boshqa biologik aktiv moddalar bo‘ladi. Yog‘ining rangi sariq, quyuq suyuqliq bo‘lib, mazasi yoqimli va o‘ziga xos kuchsiz hidga ega. U kam yorug‘ tushadigan xonalarda stellajlarda saqlanadi.

Shaftoli moyining tarkibi bodom moyiga o‘xshash, uni bodom moyi o‘rnida ishlatsa bo‘ladi. Shaftoli danagidan uning po‘stini yoqib, tegirmonda maydalab, 0,20 mm kapron elakdan o‘tkazilib, ko‘mir tabletkasini tayyorlash mumkin.

Shaftolining foydasi

Shaftoli mevasida karotin, vitamin B, C, B6, biotin, niatsin, pantoten kislotasi, riboflavin, tiamin, folatsin vitaminlari mavjud. Umumiy uglevodlar 10,4%, organik kislotalar 0,7% ni tashkil etadi. Energetik qiymati 44 kkal/184 kJ dan iborat. Gomologik navlar bo‘yicha shaftoli mevasi O‘zDst 21833-76 talablariga ko‘ra, oliy navli, birinchi va ikkinchi navlarga bo‘linadi hamda to‘liq shakllangan va yetilgan, kasallikka chalinmagan, toza bo‘lishi lozim.