IN-VITRO LABORATORIYASI: O‘ZIGA XOSLIGI, AFZALLIGI VA FARQI

In-vitro bu — sunʼiy sharoitlarda probirkada, shisha idishlarda o’simliklarni o’stirishni nazarda tutadi. Yaʼni, steril sharoitda, laboratoriya xonalarida o‘simliklarni shisha idishlarda ko‘paytiriladi. Bugun qishloq xo‘jaligida faoliyat olib borayotgan In-vitro laboratoriyalari qanday ishlarni amalga oshirmoqda? Ushbu laboratoriyalarning boshqa oddiy laboratoriyadan afzalliklari bormi?

Maqolamizda ana shular haqida maʼlumotlar beramiz.

O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Akademik Mahmud Mirzayev nomidagi bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot institutining “Biotexnologiya” c 2015-yildan faoliyatini boshladi.

Ushbu laboratoriya “Hujayra va to‘qimalar kulturasi muhandisligi”ga asoslangan bo‘lib, bu yerda o‘simliklarni hujayra va to‘qimalarini klonli (nusxali) mikroko‘paytirish ishlari amalga oshiriladi.

In-vitro laboratoriyasida o‘simliklardan ajratilgan to‘qimalarni steril sharoitda, sunʼiy ozuqa muhitlarda  kulturalash (o‘suv nuqtalari, yon kurtaklaridan laboratoriya sharoitida sterillab, maʼlum bir vaqtga sunʼiy ozuqa muhitlariga kiritish) orqali biotexnologiyada qimmatli  genotiplarni  saqlash, ko‘paytirish, ularning  embriogenezini  amalga  oshirish  va  ekish  materiallarini sog‘lomlashtirish  amalga oshiriladi.

In-vitro laboratoriyasida o‘simlik yetishtirishning ustunligi.

Ushbu laboratoriyada o‘simlik yetishtirish orqali quyidagi natijalarga erishish mumkin:

1. Genetik jihatdan bir xil o‘simliklarni ekiladi va ko‘paytiriladi;
2. Klonli mikroko‘paytirish orqali bitta o‘simlikni bir necha ming donagacha ko‘paytiriladi;
3. O‘simlikni yuvenil (urug‘dan chiqqan maysadan yoki vegetativ kurtakdan) davridan reproduktiv davriga o‘tishini tezlashtiriladi;
4. Seleksion jarayonni tezlashtirish uchun yaʼni o‘simlik navlarini yangilashda va katta miqdorda ko’paytirish ishlarini amalga oshiriladi;
5. Laboratoriya sharoitida bo‘lgani uchun mavsum tanlamasdan, istalgan faslda o‘simliklarni ko‘paytirish mumkin;
6. Ko‘paytirish koefitsenti judayam yuqori. O‘tchil o‘simliklarda 104-105; ninabargli o‘simliklar uchun -104 gacha ko‘paytirish imkoni bor.
7. O‘stirish jarayonini avtomatlashtirish va o‘simliklar o‘sishi uchun zarur bo‘lgan maydonlarni qisqartirish imkoniyatlari va h.k.
8. O‘simliklarning eskirib ketgan navlarini, misol uchun qulupnay, kartoshkada yangitdan o‘z holiga qaytarishga yordam beradi.

Hujayralardan ko‘paytirish. Urug‘li o‘simliklar ikki xil yo‘l bilan ko‘paytiriladi: Urug‘dan va vegetativ.

Bu ikkala yo‘lni afzalligi ham,  kamchiligi ham bor. Urug‘dan  ko‘payishning  kamchiligiga eng avvalo, olingan ko‘chatlarni genetik xilma-xilligi va yuvenil davrining uzunligini ko‘rsatish mumkin. Vegetativ ko‘payishda ona o‘simlikni genotipi saqlanib qoladi va yuvenil davr qisqaroq bo‘ladi. Ammo ko‘pchilik turlar (eng avvalo yog‘och hosil qiladiganlar)  uchun vegetativ ko‘payish muammosi oxirigacha o‘z yechimini topgani yo‘q. In-vitro laboratoriyasida esa o‘simlikni hujayralaridan ko‘paytirish mumkin.

Boshqa laboratoriyalardan farqi. In-vitro laboratoriyasida yetishtirish usulida o‘simlik hujayralarigagina xos bo‘lgan noyob — totipotentlik xususiyati, yaʼni tashqaridan keladigan taʼsir orqali butun o‘simlik organizmi hosil bo‘lishiga turtki bo‘lishni ko‘rish mumkin.