“LAZURNIY” SHOLISINI YETISHTIRISHDA FARG‘ONA TAJRIBASI

O‘zbeklarning milliy va sevimli taomi palov ekani barchaga maʼlum. Palov esa unga ishlatilgan guruchning xususiyatlariga ko‘ra, turli taʼmga va tayyorlanish texnologiyasiga ega bo‘ladi.

Eng shirali va ishtahabop palov “lazurniy” (“lazer”) va “alanga” guruchlaridan tayyorlanadi. “Lazurniy” guruchi aynan o‘zbekistonlik olim Tursunboy Is’hoqov tomonidan Kuba Respublikasida yaratilgani esa, ko‘pchilikka nomaʼlum bo‘lsa-da, biz faxrlanadigan faktdir.

Farg‘ona viloyati Buvayda tumanidagi “Bo‘ribosar” fermer xo‘jaligida ham 60 gektar yer maydoniga sholining “lazurniy” navi ekilib, parvarishlanmoqda. Bundan 4 yil oldin ekin bitmagan qo‘riq yerlar bugun fermer xo‘jaligi va ishchilarining mehnati bilan “lazurniy” navli sholizorga aylantirildi. Albatta, sholi yetishtirishning o‘ziga xos agrotexnologiyasi, mashaqqati bor.

Bugungi kunda respublikamizda sholi yetishtirish bilan bog‘liq holat va uning agrotexnikasi haqida batafsil bayon etamiz.

Respublikamizda 2022-yilda aholini guruch mahsulotiga bo‘lgan talabini ichki ishlab chiqarish hisobiga qoplash maqsadida jami 105,8 ming gektar, shundan asosiy maydonlarga 41,8 ming gektar va takroriy ekin sifatida 63,9 ming gektar sholi ekib, parvarishlandi hamda 516,9 ming tonna (2021-yilga nisbatan 43,9 ming tonna ko‘p) sholi yetishtirildi ( o‘rtacha 48,8 s/ga).

Sholi maydonlarida resurs va suv tejamkor texnologiyalarni joriy etishga katta eʼtibor qaratilib, 25,2 ming gektar sholi ekiladigan yerlar lazerli tekislandi, 38,2 ming gektar maydonga ko‘chat usulida va 18 ming gektarga zamonaviy seyalkalar bilan sholi urug‘i ekildi.

Buning natijasida, 4,1 ming tonna urug‘lik sholi sarfi kamayishiga va 380 mln metr³ suv tejalishiga erishildi.

2023-yil hosili uchun respublika hududlarida jami 104,8 ming gektar (46,9 ming gektar asosiy va 57,8 ming gektar takroriy) sholi ekish belgilangan. Ushbu maydonlarda 528,2 ming tonna (50,4 sentnerdan) sholi yetishtirish rejalashtirilgan.

Sholi yetishtirishda hosildorlikni belgilovchi asosiy omillardan biri ekish mavsumini sifatli va o‘z vaqtida o‘tkazish hisoblanadi.

Sholi maydonida suvni bir xil me’yorda ushlash uchun yerni ±5 sm qilib tekislash zarur. Yerni tekislashda eng sodda va samarali qadimiy agrotexnika tadbiri bu — suv bostirib tekislash hisoblanadi. Bu usul urug‘likni suvda ekishga mo‘ljallangan dalalarda amalga oshiriladi. Bunda ekishdan oldin bir necha kun pollar 10 sm qalinlikda suv bilan to‘ldiriladi. Haydov qatlamidagi kesaklar ivigandan keyin, pollar yuzasiga zanjirli va g‘ildirakli  traktorlar yordamida chizellanadi yoki freza-katok (GF-2,8) bilan ishlov beriladi va mola tirkab maydon yuzasi tekislanadi.

Bu usulda yerni tekislash begona o‘tlarga qarshi kurashishda yuqori samara beradi. Pollarning yuza qismidagi tuproq yaxshi aralashadi, sifatli tekislanadi.

Sholi urug‘larini ekish va ivitishda quyidagi jihatlarga eʼtibor qilish lozim:

• har bir gektar maydon uchun 120-160 kilogramm sara urug‘lar 24-48 soat, yaʼni havo haroratiga qarab 1-2 sutka davomida suvda ivitiladi;
• Urug‘larni bir tekis qilib ekish uchun tayyorlangan maydondagi suvga sochiladi;
• Urug‘lar ekilganidan 4-5 kun o‘tib, turli xil qurtlar va qalqondor qisqichbaqalarga qarshi kurashish tadbirlari o‘tkaziladi;
• Urug‘lar ekilganidan 12-13 kun o‘tib, o‘simliklar yaxshi rivojlanib olishi uchun gektariga 50 kilogramm hisobida azotli mineral o‘g‘itlar sepiladi;
• Urug‘lar ekilganidan 18-22 kun, so‘ngra yana 30-40 kun o‘tib, o‘g‘itlanadi.
• Mineral o‘g‘itlar solingandan 45-50 kun o‘tib, sholi donlari mum pishish davrining oxirida, yaʼni donlarni tirnoq bilan ezib bo‘lmaydigan qattiq vaqtida dalaga suvlar kirishini to‘xtatilib, oqavalar chiqarib yuboriladi;
• Donlar to‘liq yetilganida, yaʼni urug‘lar ekilganidan 130-135 kun o‘tganda kombaynlar (“Keys”, “Dominator”) bilan sholi o‘rib-yig‘ib olinadi.