Respublikamizda ayni pishshiqchilik davrida dasturxonlarimizning ko‘rki bo‘lmish mevalardan biri uzumdir. “Husayni”, “Kishmish”, “Rizamat ota” bir-biridan totli uzumlarning navlarini sanab, sanog‘iga yetolmaysiz. Uning tok ko‘chati ekilishidan tortib, toki hosili yig‘ishtirib olingungacha va mevasi kasalliklarga davo bo‘lgungacha jarayonlarga nazar tashlaymiz.
Respublikada barcha toifa xo‘jaliklarida 181 ming gektar (129 ming ga f/x va q/x korxonalarida) tokzorlar mavjud. Joriy yilda mamlakat hududida 50 ming gektar uzumzorlar barpo etish rejalashtirilgan. Ushbu tokzorlarni barpo etish uchun 61,2 mln dona tok ko‘chatlarning ekilishi ko‘zda tutilgan. Bahor mavsumida 2,7 ming gektar tokzorlar rekonstruktsiya qilindi. Barcha toifadagi xo‘jaliklarda 2022-yilda 1,8 mln tonna (o‘tgan yilga nisbatan +122 ming tn/107,2%) uzum ishlab chiqarish prognoz ko‘rsatkichlari belgilangan.
Tok ko‘chati yerlarni mustahkamlaydi
Mamlakatimizda meva-uzumchilikni rivojlantirish maqsadida yangi laboratoriyalar ochilgan hamda zamonaviy ko‘chatxonalarni tashkil etish orqali virussiz ko‘chatlar yetishtirish hamda dunyodagi mashhur xo‘raki va vinobop uzum navlarini “in-vitro” (virussiz) usulida ko‘paytirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi ishlab chiqilgan.
Tokning boshqa mevali o‘simliklarga nisbatan afzalligi shundaki, uni ko‘paytirish qulay, ko‘chati o‘tqazilgach, 2-3-yilidayoq hosilga kiradi va qulay sharoitda yaxshi parvarish qilinsa, 100, hatto undan ham ko‘p yillar meva tugishi mumkin. Tok ildiz tizimi baquvvat bo‘lgani uchun, u qurg‘oqchilikka ancha chidamli. Undan tog‘ va tog‘ oldi yerlarini o‘zlashtirish, qumli yerlar va jar yoqalarini mustahkamlashda ham foydalanish mumkin. Uni boshqa mevali daraxtlar o‘sishi ancha qiyin bo‘lgan, sho‘rlangan, toshloq, yer osti suvi yaqin (1-1,5 m) yerlarda ham o‘stirsa bo‘ladi.
Uzumning mahalliy va xalqaro navlari
Respublikada uzumning ko‘pgina mahalliy noyob navlari yetishtirilmoqda. Xususan, “Pushti toyfi”, “O‘zbekiston muskati”, “Kattaqo‘rg‘on”, “Parkent”, “Rizamat”, “Nimrang”, “Husayni kelin barmoq” kabi navlar shular jumlasidan.
Uzumning “Rizamat” navi Akademik M.Mirzayev nomli bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot institutining Samarqand ilmiy-tajriba stansiyasida yaratilgan. Yuqori sifatli, isteʼmol qilishga va qayta ishlashga mo‘ljallangan ushbu nav kasalliklarga chidamliligi bilan ajralib turadi. Eti qattiq uzum mevasi iyul oyining dastlabki 20 kunligida to‘liq pishib yetiladi.
“Sulton” deya nomlangan mahalliy navni Qashqadaryo, Surxondaryo, Buxoro, Navoiy, Toshkent viloyatlariga ekishga tavsiya etilgan. Yuqori sifatli mayiz va sharob yetishtirishga mo‘ljallangan ushbu navli tokni muntazam sug‘orib turish lozim. Sovuqqa kam chidamli “Sultoni” navi 149 kunda pishib yetiladi.
Uzumning “Parkent” navi 1973-yildan Toshkent viloyatida ekish uchun Davlat reestriga kiritilgan. Ushbu xo‘raki nav sovuqqa va shudringga kam chidamli hisoblanadi. Undan sharoblar, shampan sharoblari tayyorlanadi. “Parkent” uzumining o‘rtacha hosildorligi gektariga 120-160 sentrni tashkil etadi.
“Xishrau kishmish” navi esa Akademik Mahmud Mirzayev nomli bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot institutining Samarqand ilmiy-tajriba stansiyasida yaratilgan. Buxoro va Navoiy viloyatlarida ko‘proq ekiladi. Avgust oyining oxirgi o‘n kunligida pishib, yetiluvchi uzumdan mayiz tayyorlash, isteʼmol qilish va uzoq masofalarga jo‘natish uchun ishlatiladi. Hosildorligi gektariga 82,6 sentrni tashkil etadi.
Shifobaxsh va dardlarga malham uzum
Uzumning shifobaxshlik xususiyati qadimdan maʼlum. U tabobatda turli kasalliklar (sil, kamqonlik, kamquvvatlik, oshqozon-ichak, siydik yo‘li, yurak xastaligi va boshqalar)ni davolashda keng qo‘llanilgan. Uzum sharbati, ayniqsa, yosh bolalar va keksalar uchun bebaho ozuqadir. U organizmda moddalar almashinuvini yaxshilash, qon tomirlarini kengaytirish, jigar faoliyatini yaxshilash, yurak muskullarini oziqlantirish, qonni tozalash va ko‘paytirishdek xususiyatlarga ega. Yangi uzilgan uzum tarkibida inson salomatligi uchun zarur bo‘lgan olma, vino, limon, qahrabo, shovul, chumoli va boshqa bir qancha organik kislotalar, kaliy, kalsiy, fosfor, natriy kabi minerallar, meva po‘sti tarkibida rang beruvchi pigmentlar, dubil moddalar bor. Shuningdek, uzum danagi yuqori qon bosimida, surunkali venoz yetishmovchiligida, suyaklarni mustahkamlashda, teri salomatligida, kognitiv xususiyatlarining pasayishida, og‘iz bo‘shlig‘i salomatligida, shishlarda, yurak salomatligini mustahkamlashda va boshqa kasalliklarning oldini olish va davolashda keng qo‘llaniladi.
Uzumning ozuqaviy qiymati uning nechog‘li yuqori kaloriyali, vitamin va minerallarga boyligini ko‘rsatadi. Xususan, 1 porsiya ya’ni 100 gr uzumda 70 kkal kaloriya, 0,6 gr oqsil, 0,6 gr yog‘lar, 0,6 gr kletchatka mavjud.
Виноград – один из плодов, украшающих наши столы в период изобилия фруктов и овощей в нашей республике. «Хусайни», «Кишмиш», «Ризамат ота» сортов сладкого винограда и не счесть. Мы рассмотрим процесс от посадки виноградной лозы до сбора плодов и лечения болезней с помощью винограда.
Во всех категориях хозяйств республики насчитывается 181 тыс. га виноградников (129 тыс. га в ф/х и с/х предприятиях). В этом году на территории страны планируется посадить 50 тыс. га виноградников. Для закладки этих виноградников планируется посадить 61,2 млн саженцев винограда. В весенний сезон реконструировано 2,7 тыс. га виноградников. В 2022 году со всех категорий хозяйств спрогнозировано получение 1,8 млн тонн урожая винограда (+122 тыс. т/107,2% по сравнению с прошлым годом).
Виноградная лоза укрепляет почву
В целях развития плодоводства и виноградарства в нашей стране открыты новые лаборатории, разработан план мер по выращиванию безвирусных саженцев винограда за счет создания современных питомников, а также по размножению всемирно известных столовых и винных сортов способом “in-vitro” (безвирусный).
Преимущество этого плода по сравнению с другими плодовыми растениями в том, что его легко размножать, он может плодоносить через 2-3 года после посадки, а при хорошем уходе может плодоносить на протяжении 100 и более лет. Поскольку корневая система винограда мощная, она очень устойчива к засухе. Ее также можно использовать для освоения горных и предгорных земель, укрепления песчаных земель и крутых берегов. Можно выращивать на засоленных, каменистых, близких к грунтовым водам (1-1,5 м) участках, где другие плодовые деревья не могут развиваться.
Местные и зарубежные сорта винограда
В республике выращивают много уникальных местных сортов винограда. В частности, среди них такие сорта, как «Пушти тойфи», «Узбекистон мускати», «Каттакургон», «Паркент», «Ризамат», «Нимранг», «Хусайни келин бармок» и др.
Сорт винограда «Ризамат» создан на Самаркандской научно-опытной станции Научно-исследовательского института садоводства, виноградарства и виноделия имени академика М.Мирзаева. Этот высококачественный, столовый и перерабатываемый сорт отличается устойчивостью к заболеваниям. Плоды винограда с твердой мякотью полностью созревают в первые 20 дней июля.
Местный сорт под названием «Султан» рекомендован к посадке в Кашкадарьинской, Сурхандарьинской, Бухарской, Навоийской, Ташкентской областях. Необходимо регулярно поливать этот сорт, который предназначен для производства качественного винограда и вина. Менее холодостойкий сорт «Султан» полностью созревает за 149 дней.
Сорт винограда «Паркент» включен в Госреестр с 1973 года. Этот столовый сорт менее устойчив к морозам и росе. Из него делают вина и шампанское. Средняя урожайность сорта «Паркент» составляет 120-160 центнеров с га.
Сорт «Хишрау кишмиш» создан на Самаркандской научно-опытной станции Научно-исследовательского института садоводства, виноградарства и виноделия имени академика Махмуда Мирзаева. Больше его выращивают в Бухарской и Навоийской областях. Из винограда, созревающего в последнюю декаду августа, готовят изюм, употребляют и отправляют на дальние расстояния. Урожайность составляет 82,6 цента с га.
Лечебный и целебный виноград
Лечебные свойства винограда известны с древних времен. Широко применяется в медицине для лечения различных заболеваний (туберкулеза, анемии, слабости, болезней желудочно-кишечного тракта, мочевыводящих путей, сердца и др.). Виноградный сок является бесценным питательным веществом, особенно для маленьких детей и пожилых людей. Обладает такими свойствами, как улучшение обмена веществ в организме, расширение сосудов, улучшение работы печени, питание сердечной мышцы, очищение крови и поднятие уровня гемоглабина. Свежесобранный виноград содержит яблочную, винную, лимонную, янтарную, щавелевую, муравьиную и ряд других необходимых для здоровья человека органических кислот, такие минералы, как калий, кальций, фосфор, натрий, красящие пигменты, дубильные вещества. Виноградные косточки также широко используются для лечения артериального давления, хронической венозной недостаточности, укрепления костей, здоровья кожи, снижения когнитивных функций, здоровья полости рта, отеков, здоровья сердца.
Пищевая ценность винограда показывает, что он очень калориен, богат витаминами и минералами. В частности, 1 порция, то есть 100 г винограда содержит 70 ккал, 0,6 г белка, 0,6 г жира и 0,6 г клетчатки.
Spelling error report
The following text will be sent to our editors: