Soya turli iqlimga moslashuvchan o‘simlik bo‘lgani bois, uni xilma-xil tuproq-iqlim sharoitlarida yetishtirish mumkin. Aynan ushbu xususiyati tufayli dunyoning turli mintaqalarida ko‘plab maydonlarda yetishtirilmoqda.
2022-yilda asosiy maydonlarga jami 80,4 ming gektarga soya ekilgan bo‘lib, ushbu yerlarga 6,7 ming tonna urug‘liklar yetkazib berildi. Agrotexnik tadbirlar (qator oralariga ishlov berish, oziqlantirish, sug‘orish) o‘z vaqtida o‘tkazilmoqda. Shu bois, 165 ming tonna soya doni jamg‘arish rejalashtirilmoqda. Shundan 15 ming tonna urug‘likka jamg‘ariladi. 150 ming tonna soya doni qayta ishlashga yo‘naltiriladi. Bundan 30 ming tonna o‘simlik moyi ishlab chiqariladi. 113 ming tonna soya shroti yetishtiriladi.
Taqqoslash uchun, 2021-yilda asosiy maydonlarga va g‘o‘za qator oralariga jami 59,9 ming gektar soya qadaldi. Ushbu maydonlarga 4,4 ming tonna soya urug‘liklari yetkazib berildi. Agrotexnik tadbirlar o‘z vaqtida o‘tkazilishi natijasida 66,1 ming tonna soya doni jamg‘arildi. Undan 6,7 ming tonna urug‘likka yig‘ildi. Shunindek, 59,4 ming tonna doni qayta ishlashga yo‘naltirildi. Bundan 11 ming tonna o‘simlik moyi ishlab chiqarildi hamda 45 ming tonna soya shroti yetishtirildi.
Soya navlarining o‘ziga xosliklari
Bugungi kunda respublikaning turli tuproq-iqlim sharoitlarida davlat nav sinovidan o‘tgan soyaning 27 ta navi davlat reestriga kiritilgan hamda 4 ta nav istiqbolli deb topilgan. “Arleta”, “Baraka”, “Viktoriya”, “Madad”, “Oltin toj”, “Parvoz”, “Nafis”, “Genetik-1”, “Sochilmas”, “To‘maris Mman-3” kabilar shular jumlasidan. Istiqbolli navlar sifatida esa, “Madaniyat B”, “Zamin”, “Zarbuloq”, “Olmos” kabilar Davlat reestridan o‘rin olgan navlar hisoblanadi.
“Baraka” O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Don va dukkakli ekinlar ilmiy-tadqiqot institutining seleksion mahalliy navi hisoblanadi. 2015-yildan boshlab, Andijon, Namangan, Farg‘ona viloyatlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi hududida tavsiya etilgan qishloq xo‘jaligi ekinlari Davlat reestriga kiritilgan. Ushbu navning bo‘yi 105 sm bo‘lib, vegetatsiya davri 126 kunni o‘z ichiga oladi. Soyaning ushbu navi ekilgan yer maydonlaridan gektaridan o‘rtacha 36,5 sentnergacha hosil olish mumkin.
Serbiya davlatining seleksion navi hisoblangan “Viktoriya” ni 2015-yildan beri Andijon, Namangan, Sirdaryo, Toshkent, Farg‘ona viloyatlarida va respublikaning boshqa hududlarida ekishga ruxsat berildi. Bor-yo‘g‘i 65 sm bo‘lgan ushbu navni vegetatsiya davri 126 kundir. O‘rtacha hosildorligi gektariga 36,5 sentnerga teng deb qayd etilgan.
“Genetika1” mahalliy navi O‘zFA Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi ilmiy-tadqiqot institutining seleksion navi bo‘lib, 2008-yildan respublika bo‘yicha O‘zbekiston hududida tavsiya etilgan qishloq xo‘jaligi ekinlari Davlat reestriga kiritildi. Soyaning ushbu navini bo‘yi 45-50 smni tashkil etadi. Eʼtiborlisi, ushbu navning vegetatsiya davri 87 kundan iborat. Sinov davrida nav qishloq xo‘jalik kasalliklari va hasharotlari bilan zararlanmadi.
Nomiga mos “Nafis” soya navi O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Sholichilik ilmiy-tadqiqot institutida yaratilgan. 2012-yildan Toshkent viloyati va respublika hududida ekishga tavsiya etilgan. Yaltiroq, silliq, sariq rangdagi donlari yirik bo‘lgan ushbu nav 112-120 kunda pishib yetiladi. Soyaning ushbu navini qishloq xo‘jaligi texnikasida o‘rib olish mumkin.
“Oltin toj” soyaning mahalliy navlaridan hisoblanib, O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Don va dukkakli ekinlar ilmiy-tadqiqot markazining kashfiyoti hisoblanadi. 89 kunlik vegetatsiya davrida ushbu nav 60 sm gacha o‘sadi. Shamol va noqulay ob-havo sharoitida poyasi yotib qolishga yaroqli. Ammo hosildorligi boshqa navlarga qaraganda biroz kamroq yaʼni gektariga 30,6 sentnerni tashkil etadi.
Soyaning yana bir mahalliy navi “Sochilmas” esa, O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi ilmiy-tadqiqot institutining seleksion navi hisoblanadi. 95 kunda yig‘ishtirib olishga tayyor bo‘ladigan ushbu navni 2015-yilda Toshkent viloyati bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi hududida tavsiya etilgan qishloq xo‘jaligi ekinlari Davlat reestriga kiritilgan.
Serbiya davlatining yana bir navi “Favorit” 2012-yildan Respublika bo‘yicha O‘zbekiston hududida ekishga tavsiya etilgan. Vegetatsiya davri esa 100 kunni o‘z ichiga oladi. Ushbu navning bo‘yi 66 sm. Hosildorligi gektariga 30,0 sentnerni tashkil etadi.
Соя – это растение, которое выращивают в разных регионах и странах мира, так как она хорошо адаптируется к различным климатическим и почвенно-климатическим условиям.
В нашей республике соя выращивается для корма и производства.
В 2022 году на основных площадях полей было засеяно 80,4 тысячи гектаров сои и поставлено 6,7 тысячи тонн семян.
Для роста урожая агротехнические мероприятия (обработка междурядий, подкормка, полив) должны проводиться своевременно. Есть план на будущее накопить 165 тысяч тонн соевого зерна и собрать 15 тысяч тонн семян. На переработку будет направлено 150 тысяч тонн соевого зерна. Из него будет выработано 30 тысяч тонн растительного масла и выращено 113 тысяч тонн соевого шрота.
В 2021 году на основных площадях и междурядьях хлопчатника было посеяно в общей сложности 59,9 тысячи гектаров сои. На эти поля поставлено 4,4 тысячи тонн семян сои. В результате своевременного проведения агротехнических мероприятий накоплено 66,1 тыс. тонн зерна сои. С него было собрано 6,7 тыс. тонн семян. Так, на переработку направлено 59,4 тыс. тонн зерна. Из этого объема произведено 11 тысяч тонн растительного масла и выращено 45 тысяч тонн соевого шрота.
Сорта сои
На сегодняшний день в государственный реестр включены 27 сортов сои, прошедших государственное сортоиспытание в различных почвенно-климатических условиях республики, 4 сорта сои признаны перспективными. Среди них: «Арлета», «Барака», «Виктория», «Мадад», «Золотая корона», «Полет», «Элегантность», «Генетик-1», «Несмываемый», «Тумарис Мман-3» и др. Перспективные сорта: «Маданият Б», «Замин», «Зарбулок», «Алмаз». Они внесены в Государственный реестр.
«Барака» – это селекционный отечественный сорт научно-исследовательского института зерновых и зернобобовых культур при Министерстве сельского хозяйства Республики Узбекистан. С 2015 года включен в Государственный реестр рекомендуемых сельскохозяйственных культур на территории Республики Узбекистан по Андижанской, Наманганской, Ферганской областям. Высота этого сорта 105 см., вегетационный период включает 126 дней. В среднем с гектара земли, засеянных этим сортом, можно получить до 36,5 центнеров урожая.
«Виктория», селекционный сорт Сербии, с 2015 года разрешен к посадке в Андижанской, Наманганской, Сырдарьинской, Ташкентской, Ферганской областях и других регионах республики. Вегетационный период этого сорта составляет 126 дней, а рост всего 65 см. Средняя урожайность зафиксирована на уровне 36,5 центнера с гектара.
Отечественный сорт «Генетик-1» – селекционный сорт научно-исследовательского института генетики и экспериментальной биологии растений АН РУ и с 2008 года включен в Государственный реестр сельскохозяйственных культур, рекомендованных по республике на территории Узбекистана. Этот сорт теневынослив, достигает 45-50 см в высоту. Примечательно, что период вегетации этого сорта составляет 87 дней. За испытательный период сорт не был поражен сельскохозяйственными болезнями и насекомыми.
Сорт сои «Изящность» создан в научно-исследовательском институте свиноводства при Министерстве сельского хозяйства Республики Узбекистан. С 2012 года рекомендован к посадке на территории Ташкентской области и по Республике. Сорт отличается крупными, блестящими, гладкими, желтоватыми зернами и созревает за 112-120 дней. Этот сорт можно скосить на агротехнике.
«Золотая корона» – один из местных сортов сои, который был выведен научно-исследовательским центром зерновых и зернобобовых культур при Министерстве сельского хозяйства Республики Узбекистан. За 89 дней вегетации этот сорт вырастает до 60 см. Стебель достаточно устойчив и может выдержать ветреную и ненастную погоду. Однако урожайность у сорта немного меньше, чем у других сортов – 30,6 центнера с гектара.
«Неуязвимый» – еще один отечественный сорт сои, который является сортом селекции научно-исследовательского института генетики и экспериментальной биологии растений академии наук Узбекистана. Этот сорт, который уже за 95 дней готов к уборке, включен в Государственный реестр рекомендуемых сельскохозяйственных культур на территории Республики Узбекистан с 2015 года и распространен по Ташкентской области.
«Фаворит», еще один сорт из Сербии, рекомендованный для посадки на территории Узбекистана с 2012 года. Вегетационный период – 100 дней. Высота сорта 66 см. Урожайность 30,0 центнера с гектара.
Spelling error report
The following text will be sent to our editors: